IDAZLANA
Irkurritako liburuek, 110. Streeteko geltokia, Zorion perfektua eta Ispilu gainean lotan izena dute.
Hasteko,lehenengoa 11o. Streeteko geltokia izan zen. Istorio honen barruan,beste bi daude; maitasunezko istorio bat eta droga-trafikoko beste bat.
Gauza horrela zen, protagonista eta neska geltokian elkarzten dira eta bertan hasten da dena.
Batek, poema baten estrofa bat idazten du horma batean eta besteak, ikusterakoan, poema horrene doe strofa horren jarraipena idazten du,m eta bertan elkartzen dira bien bizitzak eta maitemindu egiten. Tartean, Katerin sartzen da. Neska edo andre hau, protagonistaren nagusia, bera da droga nora eraman behar ziren esaten zuena. Honetaz gain, horretako baino gehigao nahi zuen protagonista, hau da, txortan egin nahi zuen baino protagonistak ez zuen nahi.-
Bere benetako maitasuna Angirekin da eta ez Katerinekin baian istorioaren bukaeran bi pasadizo hauek elkartzen dira eta amaieran, protagonista hiltzen dute geltoki barruan.
Protagonistak, Joseba eta Angie dira, beraien arteko istorioa delako nagusiena. New Yorken geratatutakoa da eta 1969. urtean.
Narratzaulearen inguruan, 3. pertsonan idatzita dagoela esatekoa da eta narratzaile objetiboa da, hua da, zinemako kamara bat balitz bezela kontatzen du.
Irakurritako bigarren liburua, Zorion Perfektua izena zuen. Istorio hua, 16 urte zituen neska bati buruz doa, hau izango da pasadizo honen protagonista. Droga trafikante baten hilketaren testigo da eta hilketa hau, ETA-k hildakoa da. Honen ostean, eta deskripzio luzea egiten du momentuari buruz, nola sentitzen zen, zer gertatu zen, nola...
Hau gertatu eta gero, etxera joatea behartzen du bertan dagoen polizia atek eta hala egiten du. Etxera iristerakoan, amak izugarrizko bronka bitartean, berandu iristen baita. Protagonistak, lasai egoteko esaten dio amari eta honek dena azaltzen dio, gertatutako osoa. Amak, erreza balitz bezala, dena ahazteko esaten dio baina ezin du. Arazoak gero datoz.
Ahaztu behar horrekin, tentsioa dator eta irratiak, telebistak eta beste hainbat komunikabide ez diote laguntzen, baino hau ez balitz nahikoa izango, arazo larrienak eskolara joatean sortzen dira. Gau hartan gertatutakoa azaltzen duen periodiko batean azaltzen da protagonista, iruzkinarekin batera jarritako argazki batean. Beldurturik eta petrifikatuta azakltzen da baino inor ez da konturatzen nolako egoera den eta lasaitu beharrean, egoera larrirtzen da.
Etxera bueltatzean gaizki-egon haundiagoarekin bueltatzen d eta istorioam, neskak pasatako guztia kontatzen du, ahalik eta detaile haundiagoarekin, bat bera ere pasatu gabe.
16 urte zituela gertatzen zaio baina 30 urte dituela kontatzen du, hau da, 14 urte geroago.
Istorio guztiaren gauza klabeena, konpositore frantsez batena. Askotan sailatu ondoren, ostorioaren bukaeran jotzea lortzen du eta momentu hartan Zorion perfektua lortzen duela sinbolizatzen du.
Irakurritako azkenengo liburua, Ispilu gainean lotan da.
Liburu honek, gazte baten istorioa kontatzen du. Hau, bere aitona ez dagoela hilda deskubritzen du bere amonari aurkititako karta eta argazki batzuengaitik. Berari beti esan zioten duela 40 urte hil zela bere aitona baina berak idatzitako azken karta duela 15 urtetakoa zen.
Honetaz konturatzean, abioia hartu eta Kubara joatea erabakitzen du, aitonaren bila, eskutitzak bertatik idatzitakoak zirela jartzen zuen ta. Hprra joan aurretik bere lehengusu batekin hitz egiten du eta hainbat helbide ematen dizkio,
Proba batzuk egin ostean, bere etorkizuneko maitanleak aurkitzen du. Hau, liburuan zehar bere aitona aurkitzen lagunduko diona da.
Egun batean hotelean zegoela, bi tipo etorri, bakoitza beso batetik heldu eta furgoneta batean sartzen diote, hauek dira bere aitonaren etxera eramaten diotenak. Zituen hainbat duda galdetzen zaizkio eta aitonak erantzuten dizkio, baina hasieran riolo txarrarekin.
Kubako aste betea pasa ondoren, ber etxera bueltatzen da, baina oraingoan informazio gehiagorekin eta amonari hainbat galdera egiteko. Etxera bueltatzean, amonarekin hitz egiten du eta orduan kontatzen dio koronela hil zuena ez zela bere aitona izan, bera baizik.
Narrazoa hau 3. pertsonan dago kontatuta eta objetiboki. Baina beste zati batzuetan protagonistak kontatzen du istorioa beraz, 1. pertsonan ere kontatutako istprioa da.
Istorio hau, Frankismoaren garaikoa da, aitonak kontatzen dituen gauzengaitik.
Nire iritzia emateko orduan, garbi daukat nire gustukoena azkeneko ha izan dela. Kontatzen duena, eta kontatutako garaia asko interesatzen zaidalako eta gainera oso ondo kontatuta dago. Aipatzekoa da ere, bigarren liburua ez zaidla bat ere gustatu eta kosta egin zitzaidala irkaurtzea.
Nire iritziz, beraien artean oso istorio desberdinak dira baina denak dute zerbait komunean, hildako bat dagoela.
NIRE AITAREN ETXEA
Hasteko, esan beharra dut poema honen igorle, Gabriel Aresti da. Hartzailea berriz entzuten eta irakurtzen duena da gaur egun baina garai hortan Euskal Herriaren aurka zioan guztientzat idatzitakoa poema izan zen.
Mezuaren inguruan, Euskal Herriari dion maitasuna eta aprezioa erakusten du eta honen aurka dagoen guztien kontra joango dela Euskal Herria defendituz, hau da, edozein modura.
Kodea berriz, zein hizkuntzatan edo nola dagoen idatzita dagoena esaten duena da, eta poema hau, euskara batuan idatzitakoa da.
Komunikazio egoerarekin amaitzeko, asmo edo zede komunikatiboa du, hau da, zer nahi duen erakutsi edo jakinarazi, eta poema honen asmo xedea, Euskal Herria defenditu behar duela da.
Jarraitzeko, gaiaren inguruan hitz egingo dut pixkat.
Nire aitaren etxea... hasiera duen poemak idazleak bere ideien eta asmoen azalpena sutsua egiten digu, lehen pertsonaren erabilerak ematen dio indarraz lagundurik eta beti ere jarrera egonkorra agertuz. Euskaldunen eskubide eta askatasuna (Euskal Herria) kolokan ikusten ditu poetak eta, hori gaitzat harturik, era guztietako galderei, lapurretei eta materialei aurre egiteko prest ageri zaigu bere herria, hau da, "aitaren etxea" defenditzearren.
Segidan, gertakizuna dugu, honek poetak egin behar duena esaten digu eta kasu honetan, Gabrielek honako hau esan nahi digu: Borrokatu egingo duela Euskal Herriaren alde, edozer egiteko gai dela eta gainera edozein modura. Poeman zehar, otsoak eta lukurreria aipatzen dira. Otsoak, etsai gaiztoak dira eta lukurrerua berriz, gaixotasun gaizto bat ere aipatzen du.
Poema honek, bi egitura ditu: kanpo egitura eta barne egitura. Lehendabizi, kanpo egituraren inguruan hitzegingo dizuet. Poema hau, 4 ahapaldiz osatuta dago, eta 36 lerroz ere. Honek, ez du ez errimarik ezta neurririk ere ez eta dagokionez, ez du eskema finkorik betetzen.
Barne egituraren inguruan hitz egin ezkero, egitura hau, aurrekua baino konplexuagoa da. Nik, bereizteko lerroetan banandu ditut, bakoitzean zer gertatzen den azalduz.
1- (1go lerrotik, 2.lerrora): Poemaren tesia agertzen da, sarrerako agerpen nagusia, hau da, poetaren asmoen eta jokabideen azalpena.
2- (3.lerrotik, 9.lerrora): Zati honetan, bidegabekeria guztien kontrako defentsa plasmatzen du poetak.
3- (10.lerrortik, 18.lerroraino): Hemen galera materialei eta lapurretei eusketo asmoa azaldu nahi du.
4- (19.lerrotik, 30.lerroraino): Honako honetan, heriotzararainoko defentsa erakutsinahi du.
5- (31.lerrotik, 36.lerroraino): Azkena, kasu honetan, poetaren heriotzarneondoren ere, aldarrikapen iraupena erakusten du. Aipagarria da tesien garapenek edukien aldetik beren artean duten progresioa, aipatzen dituzten gauzen artean djten progresioa, aipatzen dituzten gauzen garrangzia gero eta haundiagoa delarik: galera materialistak (soloak,pinudiak...) gorputzaren atalak galtzera, gero bizizta beratea, azken buruan, arima galtzerainoko garamatza prozesuak, aiatren etxeak zutuk iraungo duelarik orduan ere esaten da indar eta segurtasun handiz.
Baliabide literarioekin hasi baino lehen, narrazioaren inguruan komentatu nahi nuen.
Hainbat gauza daude esateko: hasteko, ekintza aitaren etxea defendituk duela da eta tokia, nola ez, aitaren etxea da ( Euskal Heria). Denborarekin lotuta, kehenaldian etaetorkizunean idatzita dago. Iragan batean defendatuko duela esaten duelako eta hiltzen denean zutik iraungo duela esaten duelako ere,hau da, etorkizunean.
Narratzailea, lehen pertsonan idatzita dago, idazlearen nahia delako; " nire aitaren etxea defenituko dut". Narrazioarekin amaitzeko, antagonistei buruz detaile txiki bat dago aipatzeko. Poema honetan, erasotzaileak dira antagonistak, hau da, Euskal Herriko justiziaren kontra daudenak.
Hasteko, esan beharra dut poema honen igorle, Gabriel Aresti da. Hartzailea berriz entzuten eta irakurtzen duena da gaur egun baina garai hortan Euskal Herriaren aurka zioan guztientzat idatzitakoa poema izan zen.
Mezuaren inguruan, Euskal Herriari dion maitasuna eta aprezioa erakusten du eta honen aurka dagoen guztien kontra joango dela Euskal Herria defendituz, hau da, edozein modura.
Kodea berriz, zein hizkuntzatan edo nola dagoen idatzita dagoena esaten duena da, eta poema hau, euskara batuan idatzitakoa da.
Komunikazio egoerarekin amaitzeko, asmo edo zede komunikatiboa du, hau da, zer nahi duen erakutsi edo jakinarazi, eta poema honen asmo xedea, Euskal Herria defenditu behar duela da.
Jarraitzeko, gaiaren inguruan hitz egingo dut pixkat.
Nire aitaren etxea... hasiera duen poemak idazleak bere ideien eta asmoen azalpena sutsua egiten digu, lehen pertsonaren erabilerak ematen dio indarraz lagundurik eta beti ere jarrera egonkorra agertuz. Euskaldunen eskubide eta askatasuna (Euskal Herria) kolokan ikusten ditu poetak eta, hori gaitzat harturik, era guztietako galderei, lapurretei eta materialei aurre egiteko prest ageri zaigu bere herria, hau da, "aitaren etxea" defenditzearren.
Segidan, gertakizuna dugu, honek poetak egin behar duena esaten digu eta kasu honetan, Gabrielek honako hau esan nahi digu: Borrokatu egingo duela Euskal Herriaren alde, edozer egiteko gai dela eta gainera edozein modura. Poeman zehar, otsoak eta lukurreria aipatzen dira. Otsoak, etsai gaiztoak dira eta lukurrerua berriz, gaixotasun gaizto bat ere aipatzen du.
Poema honek, bi egitura ditu: kanpo egitura eta barne egitura. Lehendabizi, kanpo egituraren inguruan hitzegingo dizuet. Poema hau, 4 ahapaldiz osatuta dago, eta 36 lerroz ere. Honek, ez du ez errimarik ezta neurririk ere ez eta dagokionez, ez du eskema finkorik betetzen.
Barne egituraren inguruan hitz egin ezkero, egitura hau, aurrekua baino konplexuagoa da. Nik, bereizteko lerroetan banandu ditut, bakoitzean zer gertatzen den azalduz.
1- (1go lerrotik, 2.lerrora): Poemaren tesia agertzen da, sarrerako agerpen nagusia, hau da, poetaren asmoen eta jokabideen azalpena.
2- (3.lerrotik, 9.lerrora): Zati honetan, bidegabekeria guztien kontrako defentsa plasmatzen du poetak.
3- (10.lerrortik, 18.lerroraino): Hemen galera materialei eta lapurretei eusketo asmoa azaldu nahi du.
4- (19.lerrotik, 30.lerroraino): Honako honetan, heriotzararainoko defentsa erakutsinahi du.
5- (31.lerrotik, 36.lerroraino): Azkena, kasu honetan, poetaren heriotzarneondoren ere, aldarrikapen iraupena erakusten du. Aipagarria da tesien garapenek edukien aldetik beren artean duten progresioa, aipatzen dituzten gauzen artean djten progresioa, aipatzen dituzten gauzen garrangzia gero eta haundiagoa delarik: galera materialistak (soloak,pinudiak...) gorputzaren atalak galtzera, gero bizizta beratea, azken buruan, arima galtzerainoko garamatza prozesuak, aiatren etxeak zutuk iraungo duelarik orduan ere esaten da indar eta segurtasun handiz.
Baliabide literarioekin hasi baino lehen, narrazioaren inguruan komentatu nahi nuen.
Hainbat gauza daude esateko: hasteko, ekintza aitaren etxea defendituk duela da eta tokia, nola ez, aitaren etxea da ( Euskal Heria). Denborarekin lotuta, kehenaldian etaetorkizunean idatzita dago. Iragan batean defendatuko duela esaten duelako eta hiltzen denean zutik iraungo duela esaten duelako ere,hau da, etorkizunean.
Narratzailea, lehen pertsonan idatzita dago, idazlearen nahia delako; " nire aitaren etxea defenituko dut". Narrazioarekin amaitzeko, antagonistei buruz detaile txiki bat dago aipatzeko. Poema honetan, erasotzaileak dira antagonistak, hau da, Euskal Herriko justiziaren kontra daudenak.
ERBIA ETA DORTOKA
Ipuinetan protagonistak animaliak direnean eta pertsonen ezaugarriak ematen dieten kontakizunei deritzo alegia. Antzinako Grezian sortuak dira Europaren eskutik eta Euskal Herrian Bizenta Mogelek landuak dira.
ERBIA ETA DORTOKA
Komunikazio egoeraren barnean, igorlea Bizenta Mogel dela esan dezakegu, bere eskutik euskeratua delako. Alegia honen hartzailea irakurleak gara eta bere mezua, mezu morala da, hau da, batzuetan buruarekin jokatuz gehiago lortu dezakegula adierazten du. Kode moduan, euskara da eta kanala papera, bertatik irakurtzen dugulako. Asmo eta xede komunikazioarekin lotuta, lehen esan bezela, ikuskizun moral bat adierazten du irakurtzeari.
Gaiaren inguruan, konparaziozko gaia da, hua da, erbia eta dordokaren azkatasuna (mentala) konparatzen ditu, eta bien arteko apostu bati buruz doa alegia.
Gertakizunaren barruan, erdiak dordokari lasterketa bat egiteko proposatzen dio, bera azkarragoa dela jakinda eta dordokak baiezkoa ematen dio. Hasieran, erbia azkarragoa denez aurreratu egiten du eta dordoka atzetik geratzen da pauso mantsoz jarraituz, honen ondorioz erbia eta dordokaren arteko distantzia gero eta haundiagoa da, horregatik erbia lasaitasun osoz atsedenaldia hartzea pentsatzen du. Baina honen ondorio bat dauka, erbiak lo hartu eta dordoka bere aurretik jartzen da apostuaren garaile izan arte.
Kanpo egituraren inguruan, 5 ahapaldi eta 22 lerroz osatutako alegia da eta ez du ez bertso-lerrorik ezta errimarik ere, eta bertsoa ez denez, ez du silaba kopuru zehaztu bat.
Barne egituran berriz, 3 zatitan banatuta dago: sarrera, garapena eta amaiera.
Sarreraren inguruan, lehenengon paragrafoan irudikatzen duela esan dezake, pertsonaien deskribapenak emanez.
Garapenaren kasu, bigarren ahapalditik 19.lerroraino dela esan daiteke istoriaren garapena eta gertakizuna bertan kontatzen dituelako eta amaieraren kasuan, azkenengo 3 lerroak direla esango nuke. Hemen akegiaren mezua trasmititzen da eta mezu morala ematen du.
Egituraren inguruan hainbat gauza dira aipagarri.
Lehenik eta behin istorioa kronologikoki dago kontatuta, hau da, hasieratik hasi eta amaieran bukatzen du denboran saltorik egin gabe.
Gero, narrazio testuen elementuen inguruan, alegia honetan azaltzen diren ekintzak apostua eta karrera dira. Esatekoa da ere, lehenaldian kontatuta dagoela "Bazen behin" bezelako sarrera erabiltzen duelako narratzaileak eta tokiaren inguruan ez du zehazki esaten baino baso edo anzteko ingurumen batean dela pentsatzen dut, erbiaren atsedenaldia zuhaitz baten gerizpean delako.
Narratzailearekin lotuta, kanpodiegetikoa da, bera ezbaitago istorioaren barruan, hua da, ez da alegiaren pertsonairik eta ez du parte hartzen alegian. Hontaz gain, narrazioa 3.pertsonan kontatuta dago "erbia oso azkarra zen, eta dordoka berriz mantsoa" esaten duenean konturatzen gara.
Alegia hontan hainbat baliabide aurkitu ditut:
Lehenengoa asindetona da. Eta hitza erabiltzen du juntagailuak bezela. Adb: Erbia oso azkarra zen ETA dordoka, berriz, motelagoa.
Ondoren, konparazioa ere aurkitu ditut. Erbia eta dordokaren arteakoak. Adb: Erbia OSO AZKARRA zen eta dordoka MOTELAGOA.
Gero, etopeia ere ikusi dut. Pertsonen nortasuna bereizgarriak adierazten ditu. Adb: Erbia Azkarra, DORDOKA MANTSOA.
Alegia osoan elkarrizketa bakarra dago, erbia apostua eskaintzen dionean eta zuzeneko elkarrizketa dago idatzita. Pertsonaiekin jarraituz, pertsonaia sinpleak direla ikus ditzakegu ez duelako beraien deskribapen sakonik ematen, erbia azkarra dela eta dordoka motelagoa dela bakarrik esaten digu. Huaekin jarraituz, alegiaren protagonistak erbia eta dordoka dira baina antagonistaren inguruan erbia dela esan ditzakegu, jarrera desegokiarekin jolasten duelako eta maltzurkeria erabiliz, apostu injustua egiten diolako, bera eta dordoka ezbaidaude maila berean azkartasunaren inguruan.
Iritziaren inguruan, nik ateratako ondorioak dira, batzuetan hobe dela buruz jokatzea, ahoz jokatzea baino. Esaten diren gauzak demostratu egin behar dela eta batzuetan gehiegi konfiatzea galtzea edo ondorio txarrak ekar ditzakeela. Lekzio haundia ematen duen alegia txukuna dela irudikatzen zait.
ARGUDIOZKO TESTUA
Nik dordoka eta erbiaren alegiari buruzko argudiozko testua egin dut.
Alegia honen kasuan, ikaskizun moral argia ematen du. Honek erakusten digu eguneroko lana zein garrantzitsua den honen ondoren gauzen helburuak lortzea. Ikaskizun moralaren inguruan, oso ona iruditzen zait, gure egunerokotasunean ere eguenro lan pixkat eginda gauzak lortzen direla erakusten digulako eta inoiz ez dugula pentsatu behar den aeginda dagoela, ezustekoak ere gertatzen direlako.
Tesiaren inguruan, gai oso ona iruditzen zait, oso egokia iruditzen baitzait norbera konturatzeko bizitzanz er den garrantzitsuena. Bikaina iruditzen zait horrelako alegia edo ipuinak egotea, irakurleari adierazten baidio zer den garrantzitsuena eta gutxinaka-gutxinaka saiatuz gauzak lortu behra direla eta lortzen direla. Beste alde batetik ere, oso egokia iruditzen zait dena irabaziadagoela pentsatuz gero, batzuetan kkontrakoa gerta daitekeela erakusten duelako eta horri ere aurre egin behar diogula eta inoiz amorerik ez eman.
Nire iritzia defendatzeko hainbat argudio ditut.
Lehendabizi, aproposa iruditzen zait batez ere gaur egungo gazteei eta haurrei ikustarazteko nola jokatu behar den eta nola ez.
Beste alde batetik ere, dordoka eta erbiaren arteko konparaketa eginez, begi bistaz denok dakizu erbia dordoka baino azkarragoa dela eta apostua bere alde zegoela, baina alegia honen eredua jarrairtuz, ikusten dugu kontrako egoera pasa daitekeela, hua da, bizitzan batzuetan aldrebeskeriak pasatzen direla eta horien adi egon behar dugula ere.
Amaitzeko, nire iritzi pertsonala eman nahiko nuke gai honi buruz. Alegia polita dela iruditzen zait baina gauza txarrak ere badituela onartu beharra dago.
Kontakizunarekin zer ikusia duen iritzi pertsonala dut. Nire ustetan nahuko pobrea dela pentsatzen dut, oso sinple kontatuta dagoelako eta detaile gutxi erabiltzen dituelako baina baita ere ulertzen dut pertsona guztientzan dagoela idatzita, hau da, publiko guztiak ulertzeko eginda dagoela eta txikienak ere gai izan behar dutela, baina tira, pixkat konpolexuagoa egin eskero alegia edo kontakizuna aberatsagoa izango zela pentsatzen dut
Nik dordoka eta erbiaren alegiari buruzko argudiozko testua egin dut.
Alegia honen kasuan, ikaskizun moral argia ematen du. Honek erakusten digu eguneroko lana zein garrantzitsua den honen ondoren gauzen helburuak lortzea. Ikaskizun moralaren inguruan, oso ona iruditzen zait, gure egunerokotasunean ere eguenro lan pixkat eginda gauzak lortzen direla erakusten digulako eta inoiz ez dugula pentsatu behar den aeginda dagoela, ezustekoak ere gertatzen direlako.
Tesiaren inguruan, gai oso ona iruditzen zait, oso egokia iruditzen baitzait norbera konturatzeko bizitzanz er den garrantzitsuena. Bikaina iruditzen zait horrelako alegia edo ipuinak egotea, irakurleari adierazten baidio zer den garrantzitsuena eta gutxinaka-gutxinaka saiatuz gauzak lortu behra direla eta lortzen direla. Beste alde batetik ere, oso egokia iruditzen zait dena irabaziadagoela pentsatuz gero, batzuetan kkontrakoa gerta daitekeela erakusten duelako eta horri ere aurre egin behar diogula eta inoiz amorerik ez eman.
Nire iritzia defendatzeko hainbat argudio ditut.
Lehendabizi, aproposa iruditzen zait batez ere gaur egungo gazteei eta haurrei ikustarazteko nola jokatu behar den eta nola ez.
Beste alde batetik ere, dordoka eta erbiaren arteko konparaketa eginez, begi bistaz denok dakizu erbia dordoka baino azkarragoa dela eta apostua bere alde zegoela, baina alegia honen eredua jarrairtuz, ikusten dugu kontrako egoera pasa daitekeela, hua da, bizitzan batzuetan aldrebeskeriak pasatzen direla eta horien adi egon behar dugula ere.
Amaitzeko, nire iritzi pertsonala eman nahiko nuke gai honi buruz. Alegia polita dela iruditzen zait baina gauza txarrak ere badituela onartu beharra dago.
Kontakizunarekin zer ikusia duen iritzi pertsonala dut. Nire ustetan nahuko pobrea dela pentsatzen dut, oso sinple kontatuta dagoelako eta detaile gutxi erabiltzen dituelako baina baita ere ulertzen dut pertsona guztientzan dagoela idatzita, hau da, publiko guztiak ulertzeko eginda dagoela eta txikienak ere gai izan behar dutela, baina tira, pixkat konpolexuagoa egin eskero alegia edo kontakizuna aberatsagoa izango zela pentsatzen dut
ALEGIAK
Alegiak, askotan animaliak protagonistak diren istorio laburrak dira. Beti izaten dute ikaskizun moral bat bukaeran, gogoetarako bidea ematen duena, gainera, prosan edo bertsoan egin daitezke.
Historioen zehar, badaude alegigile famatuak, hala nola, mundu greko eta latinezko ordezkaria gisa Esopo, Fedro, denboran eta espazioan hurbilago. La fontaine eta Samaniego.
Alegiak euskaraz landu dituztenak ere badaude; Juan Antonio eta Bizenta Mogel, Artxu, Iturriaga eta Oxobi esate baterako.
Alegiak hizkera eta egitura erraza izaten dute, horregatik erabili izan dira itzulpenen bitartez hizkuntzak ikasteko. "irakatsi atsegin bitartez" korrontearen barruan kokatzen da. Irakatsi eta plazerra eman ( entretenitu eta gogoeta bultzatu) zen beraien eginkizuna.
ESOPOREN ALEGIAK
Ahoz kontatzen dira jatorriz eta Grezia eta Erroman agertu ziren k.a 500. urte inguruan.
Ipuin gisan eman diren alegien egileen izen gutxi batzuk izan dira baina jakinak izan dira historian.
Esotoporen inguruan, Bizenta Mogelek Esoporen 50.alegia euskaratu zuen. Esopo k.a VI. mendeako ipuinlari grekoa da. Honen alegiak V. mendean geroztik egin ziren eta gunak eta Europako hizkuntza askotara itzuli dira.
Animalia protagonistak, pasadizo moral edo satirikoa osatzen dituzte.
ETOPEIAK
Pertsonaien baten ohituren eta jardunbide moralen deskribapena adierazten du.
Etopeien ezaugarriak izaera, pentsaera, ezaugarri psikologikoak eta mioralak adierazten da.
POSOPOGRAFIA
Pertsona baten alde fisikoak adierazten ditu:
PROSOPOPEIA EDO PERTSONIFIKAZIOA
Gizakien portaera eta ezaugarriak egozten zaizkie izaki bizigabeei, animaliei edo kontzeptu abstrtaptoei.
Lau prosopopeia maila bereizten dira:
-Bizidunei dagozkion izemondoak ipintzea.
-Izaki bizigabeak hitz egitea, entzungo balute bezela.
-Izaki bizigabeak bizidunak bezela jokatzea.
-Animaliak, gauzak edo hilak zuzenean mintzatzea. Ipuin harrigarrietan, mitoetan eta alegietan gertatzen da.
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
Bizenta, Azkoitian jaio zen 1782. urtean. Gaztea zela aita hil zen eta bera eta bere neba Juan Jose, osaba Juan ANtoniorekin biziztera joan ziren. Osaba latina irakatsi zion eta idaztera animatu zuen.
Irakasle moduan ibili zen Adiskideen Elkartean eta hortaz gain, euskaraz idatzi zuen lehen emakumentzat hartu izan da, emakume ikasia eta idazlea izateagaitik.
Bere idazlanik ezagunena, "ipuin onak" da, 1804an idatzitakoa, baina honetaz gain lan gehiago ere egin ditu: Gabonetako kanta bizkaitar guztientzat, Espainiako gotzai-buruaren Artzai idazkorra eta Uruibarri arabarren testuak orratzen ere lagundu zuen.
Alegiak, askotan animaliak protagonistak diren istorio laburrak dira. Beti izaten dute ikaskizun moral bat bukaeran, gogoetarako bidea ematen duena, gainera, prosan edo bertsoan egin daitezke.
Historioen zehar, badaude alegigile famatuak, hala nola, mundu greko eta latinezko ordezkaria gisa Esopo, Fedro, denboran eta espazioan hurbilago. La fontaine eta Samaniego.
Alegiak euskaraz landu dituztenak ere badaude; Juan Antonio eta Bizenta Mogel, Artxu, Iturriaga eta Oxobi esate baterako.
Alegiak hizkera eta egitura erraza izaten dute, horregatik erabili izan dira itzulpenen bitartez hizkuntzak ikasteko. "irakatsi atsegin bitartez" korrontearen barruan kokatzen da. Irakatsi eta plazerra eman ( entretenitu eta gogoeta bultzatu) zen beraien eginkizuna.
ESOPOREN ALEGIAK
Ahoz kontatzen dira jatorriz eta Grezia eta Erroman agertu ziren k.a 500. urte inguruan.
Ipuin gisan eman diren alegien egileen izen gutxi batzuk izan dira baina jakinak izan dira historian.
Esotoporen inguruan, Bizenta Mogelek Esoporen 50.alegia euskaratu zuen. Esopo k.a VI. mendeako ipuinlari grekoa da. Honen alegiak V. mendean geroztik egin ziren eta gunak eta Europako hizkuntza askotara itzuli dira.
Animalia protagonistak, pasadizo moral edo satirikoa osatzen dituzte.
ETOPEIAK
Pertsonaien baten ohituren eta jardunbide moralen deskribapena adierazten du.
Etopeien ezaugarriak izaera, pentsaera, ezaugarri psikologikoak eta mioralak adierazten da.
POSOPOGRAFIA
Pertsona baten alde fisikoak adierazten ditu:
PROSOPOPEIA EDO PERTSONIFIKAZIOA
Gizakien portaera eta ezaugarriak egozten zaizkie izaki bizigabeei, animaliei edo kontzeptu abstrtaptoei.
Lau prosopopeia maila bereizten dira:
-Bizidunei dagozkion izemondoak ipintzea.
-Izaki bizigabeak hitz egitea, entzungo balute bezela.
-Izaki bizigabeak bizidunak bezela jokatzea.
-Animaliak, gauzak edo hilak zuzenean mintzatzea. Ipuin harrigarrietan, mitoetan eta alegietan gertatzen da.
BIZENTA MOGEL ELGEZABAL
Bizenta, Azkoitian jaio zen 1782. urtean. Gaztea zela aita hil zen eta bera eta bere neba Juan Jose, osaba Juan ANtoniorekin biziztera joan ziren. Osaba latina irakatsi zion eta idaztera animatu zuen.
Irakasle moduan ibili zen Adiskideen Elkartean eta hortaz gain, euskaraz idatzi zuen lehen emakumentzat hartu izan da, emakume ikasia eta idazlea izateagaitik.
Bere idazlanik ezagunena, "ipuin onak" da, 1804an idatzitakoa, baina honetaz gain lan gehiago ere egin ditu: Gabonetako kanta bizkaitar guztientzat, Espainiako gotzai-buruaren Artzai idazkorra eta Uruibarri arabarren testuak orratzen ere lagundu zuen.
ALEGIA
KOALA ETA JIRAFA
Bazen behin koala bat, denen gainetik zegoela sentitzen zena.
Inurria baino haundiagoa zen, tximua baino politagoa eta elefantea baino arinagoa.
Egun batean jirafa batekin egin zuen topo eta orduan konturatu zen ez zela perfektoa, jirafaren altuera haundiagoa baizen.
Jirafa, koala triste ikusi zuen eta bere bizkarrera igotzeko esan zion. Hua, pozaren pozez, igo egin zen eta altuera haundiagoan zegoenez, inoiz ikusi ez zuen perspektibatik ikusten zuen dena baina burura igo ezkero altuera haundiagoan egongo zela pentsatu zuen eta hala eskatu zion jirafari.
" Eskua luzatu eta besoa hartu" pentsatu zuen jirafak.
KOALA ETA JIRAFA
Bazen behin koala bat, denen gainetik zegoela sentitzen zena.
Inurria baino haundiagoa zen, tximua baino politagoa eta elefantea baino arinagoa.
Egun batean jirafa batekin egin zuen topo eta orduan konturatu zen ez zela perfektoa, jirafaren altuera haundiagoa baizen.
Jirafa, koala triste ikusi zuen eta bere bizkarrera igotzeko esan zion. Hua, pozaren pozez, igo egin zen eta altuera haundiagoan zegoenez, inoiz ikusi ez zuen perspektibatik ikusten zuen dena baina burura igo ezkero altuera haundiagoan egongo zela pentsatu zuen eta hala eskatu zion jirafari.
" Eskua luzatu eta besoa hartu" pentsatu zuen jirafak.
NOLAKOA NAIZ?
Goiza da
baina nire barnean
eguzkia sartzera doa.
Ez dut ordularia,
ezta ere
inolako tresneria.
Triste naiz,
ez baititut ulertzen
munduaren aldrebeskeriak:
batzuk pobre
besteak berriz,
diruz estaliak
baina dirua al da
poztasunaren iturria?
Erantzunik gabeko galdera
jakingo ez bagenu bezela.
Eta orain galdetzen dut
zer da poztasuna?
Agian norbaiten alaitasuna,
agian norbaiten maitasuna.
Mundua borobila da,
baina batzuetan
karratua izatea gustatuko litzaidake
erpin batetik bestera
igaro ostean
ikuspuntu desberdinak
frogatzeko
edo besteen bizimoduaz
ikasteko.
Orduan,
zer da mundu honetan garrantzitsuena?
bizi al daiteke
pozik pobre?
edo triste aberats?
norberaren pentsamenduaz
erantzuten zaio galdera horri
denak ez baikara berdinak
denak desberdinak baikara.
Hamabost urteko neskatxa naiz
mundu borobil baten
aurrean,
gaur hemen nago
baina bihar?
eta zu?
Honelako galderek
buruari ematea eragiten didate
inoren gainetik egon gabe,
inoren azpian ez egoteko
arrazoirik gabeHaz clic aquí para editar.
Goiza da
baina nire barnean
eguzkia sartzera doa.
Ez dut ordularia,
ezta ere
inolako tresneria.
Triste naiz,
ez baititut ulertzen
munduaren aldrebeskeriak:
batzuk pobre
besteak berriz,
diruz estaliak
baina dirua al da
poztasunaren iturria?
Erantzunik gabeko galdera
jakingo ez bagenu bezela.
Eta orain galdetzen dut
zer da poztasuna?
Agian norbaiten alaitasuna,
agian norbaiten maitasuna.
Mundua borobila da,
baina batzuetan
karratua izatea gustatuko litzaidake
erpin batetik bestera
igaro ostean
ikuspuntu desberdinak
frogatzeko
edo besteen bizimoduaz
ikasteko.
Orduan,
zer da mundu honetan garrantzitsuena?
bizi al daiteke
pozik pobre?
edo triste aberats?
norberaren pentsamenduaz
erantzuten zaio galdera horri
denak ez baikara berdinak
denak desberdinak baikara.
Hamabost urteko neskatxa naiz
mundu borobil baten
aurrean,
gaur hemen nago
baina bihar?
eta zu?
Honelako galderek
buruari ematea eragiten didate
inoren gainetik egon gabe,
inoren azpian ez egoteko
arrazoirik gabeHaz clic aquí para editar.
BALADAK
Baladak kantu narratibo laburrei deritzogu.
Baladak konturako eta dantzarako erabiltzen ziren, gehien bat errezitatzeko pieza zen; zortzi neurtitzetako estrofaz osatua ( ababbcbc) izan zitekeen, baita lau neurtitzetakoa ere (bcbc).
Kasu batzuetan, hamar neurtitzetakoa ere bazeuden, eta hauentzat ahapaldietan bost edo zazpi neurtitzetakoa egoten zen.
Baladen garairik nagusienetako bat erlijioa zen, baina amodiozkoak ere ohikoa zen. Forma eta garapen desberdin bat baino gehiago egon zitezkeen.
Hainbat ezaugarri bereizten zituzten; izaera narratibotasunaren barnean, hainbat ezaugarri bereiz ditzakegu: kontakizuneko gertakarien logika eta denboraren araberako bilakaera egon behar zuen, ekintza unitate edo sekuentzietan banaturik egotea edo pertsonaien eta jarduleen artean eratutako harremanak aldatzea ere.
Azkenik, olerki geenro honek iraupen luzea duela esan behar da. Honek onarpen betea du Erdi Arotik XVIII.menderarte gutxi gora-behera eta bigarren mailako estimua berriz, XVIII. mendetik aurrerakoa da.
Aipagarria da, zenbait balada hizkuntza desberdinetan idatzitakoak direla, hau dela eta, frantsesez idatzitako baladak gertutik jarraitzen dute haien eredua.
Baladak kantu narratibo laburrei deritzogu.
Baladak konturako eta dantzarako erabiltzen ziren, gehien bat errezitatzeko pieza zen; zortzi neurtitzetako estrofaz osatua ( ababbcbc) izan zitekeen, baita lau neurtitzetakoa ere (bcbc).
Kasu batzuetan, hamar neurtitzetakoa ere bazeuden, eta hauentzat ahapaldietan bost edo zazpi neurtitzetakoa egoten zen.
Baladen garairik nagusienetako bat erlijioa zen, baina amodiozkoak ere ohikoa zen. Forma eta garapen desberdin bat baino gehiago egon zitezkeen.
Hainbat ezaugarri bereizten zituzten; izaera narratibotasunaren barnean, hainbat ezaugarri bereiz ditzakegu: kontakizuneko gertakarien logika eta denboraren araberako bilakaera egon behar zuen, ekintza unitate edo sekuentzietan banaturik egotea edo pertsonaien eta jarduleen artean eratutako harremanak aldatzea ere.
Azkenik, olerki geenro honek iraupen luzea duela esan behar da. Honek onarpen betea du Erdi Arotik XVIII.menderarte gutxi gora-behera eta bigarren mailako estimua berriz, XVIII. mendetik aurrerakoa da.
Aipagarria da, zenbait balada hizkuntza desberdinetan idatzitakoak direla, hau dela eta, frantsesez idatzitako baladak gertutik jarraitzen dute haien eredua.
DBH4
EUSKAL DANTZA
Euskal dantza, Euskal Herrian sorturiko eta dantzaturiko dantza mota bat da.
Euskal dantzak euskal kultura eta folklorearen osagai garrantzitsuak dira. Herri, eskualde edo lurralde batetik bestera dantzak aldatu egiten dira, baita esanahia eta dantza egiteko modua ere (jantziak, partaideak...). Dantza batzuk oso zaharrak dira, ia betidanik egin dira Euskal Herrian baina badaude antzinako dantzen bertsio eraberrituak ere. Euskal dantzak hain fenomeno aberatsak direnez, zaila da sailkapenen bat egitea. Ikertzaile bakoitzak bere eredua dauka; horrela, Juan Antonio Urbeltzek aldagai morfologiko eta koreografikoak aintzat hartuta sailkatu ditu, Jose Antonio Quijerak formaren araberako sailkapena egin zuen eta Julio Caro Barokoak denboran izandako bilakaeraren araberakoa.
ETB gunea, televistan ikusitako progreamak berrikusteko aukera izateko eginda dagoen web bat da.
ETB inguruan egindak programak bakarrik ikus ditzakegu, hau da mediaset taldekoak ez; "mi tele" kanalaren funtzio berdina du.
ETB inguruan egindak programak bakarrik ikus ditzakegu, hau da mediaset taldekoak ez; "mi tele" kanalaren funtzio berdina du.
Haz clic aquí para modificar.
Lizardiren olerkia
GAZTE'REN ESNATZEA
Zoridunen etxeak
Iguzkik bai-baitakizki,
Gazte'ren leioz barne
besoa sartuki,
begiak uki...
Gordeka, ala datortzu
adiskide yostalari.
Etxetik urbillean,
bizpairu akazi luze
zeuden. Bertan, txoriek,
goizero, batzarre.
Naiz yai naiz aste,
auzoko belarriak
alperrean ez daudeke.
Batak begiak uki,
bestetzuek entzukia,
esnarazpide oro
du Gazte'k ukia.
Ez da yaikia.
Ametsik gozoena,
erdi-lotan yardukia.
Begiek, urre gar-uts;
entzumenak, ezti gorri;
amesmenak sor dizu
zelai zoragarri.
Or duzu yarri
mutilla: babesgai du
sagarrondo lore berri.
Baiñan, izana itxaro
ametsik ez bezelako!
Nagiak bota ditu;
esna duzu oro.
Zuti da aguro.
Goien, parrez igesi
ziyoan Iguzki zoro.
Goizaldeak irira
oi-duan ots gozo ñabar
aizeñoak Gazte'ren
belarrira dakar:
izketa-marmar,
zaunka ta asto-arrantza,
sardin-saltzaille deadar...
Esne-marmitek, tinka;
basagurdia, kirri-ka!
leio batetik, parre;
kaletik, zirika;
ordu-erdika,
yoaleak, laburki,
Yaunaren opa aldarrika...
Kalerik ez ageri,
baratza dago tarteka;
beso giarrez, yotzen
al duzu, arrikay
Gazte'z aurreka
arako torre zarra,
zuti, baratza non buka.
Ugarte deritzanez
itxas-erdiko legorra,
etxarte zeritzaken
ikusgai-alorra. Lur emankorra;
baratza-sail itxia;
pake-barruti yatorra.
Gizalur-ezaugarri,
Kea dugun mutil alai!
Etxetik-etxe dabil,
gain gorriez garai.
Beti goranai,
Kide goitar bearrez
duzu biurtzen ortzigai.
GAZTE'REN ESNATZEA
Zoridunen etxeak
Iguzkik bai-baitakizki,
Gazte'ren leioz barne
besoa sartuki,
begiak uki...
Gordeka, ala datortzu
adiskide yostalari.
Etxetik urbillean,
bizpairu akazi luze
zeuden. Bertan, txoriek,
goizero, batzarre.
Naiz yai naiz aste,
auzoko belarriak
alperrean ez daudeke.
Batak begiak uki,
bestetzuek entzukia,
esnarazpide oro
du Gazte'k ukia.
Ez da yaikia.
Ametsik gozoena,
erdi-lotan yardukia.
Begiek, urre gar-uts;
entzumenak, ezti gorri;
amesmenak sor dizu
zelai zoragarri.
Or duzu yarri
mutilla: babesgai du
sagarrondo lore berri.
Baiñan, izana itxaro
ametsik ez bezelako!
Nagiak bota ditu;
esna duzu oro.
Zuti da aguro.
Goien, parrez igesi
ziyoan Iguzki zoro.
Goizaldeak irira
oi-duan ots gozo ñabar
aizeñoak Gazte'ren
belarrira dakar:
izketa-marmar,
zaunka ta asto-arrantza,
sardin-saltzaille deadar...
Esne-marmitek, tinka;
basagurdia, kirri-ka!
leio batetik, parre;
kaletik, zirika;
ordu-erdika,
yoaleak, laburki,
Yaunaren opa aldarrika...
Kalerik ez ageri,
baratza dago tarteka;
beso giarrez, yotzen
al duzu, arrikay
Gazte'z aurreka
arako torre zarra,
zuti, baratza non buka.
Ugarte deritzanez
itxas-erdiko legorra,
etxarte zeritzaken
ikusgai-alorra. Lur emankorra;
baratza-sail itxia;
pake-barruti yatorra.
Gizalur-ezaugarri,
Kea dugun mutil alai!
Etxetik-etxe dabil,
gain gorriez garai.
Beti goranai,
Kide goitar bearrez
duzu biurtzen ortzigai.